Door Judith Lissenberg
Eind november 1998 ging ik een weekend naar Ameland om voor het dagblad waarvoor ik werk een verhaal te maken over Klaas Wijnberg en zijn Stapcontact-methode. Een methode, beter: een manier van leven, waarbij de communicatie tussen baas en hond op een natuurlijke manier plaatsvindt. Omgaan met je hond op basis van kennis en vooral ook emotie. 'De hondenfluisteraar', zette de eindredacteur als kop boven het artikel. En dat heeft wat aan publiciteit losgemaakt! Klaas kwam op tv en schreef een boek, 1999 werd het jaar van de hondenfluisteraar.
Wie is Klaas Wijnberg? Klaas organiseert onder de naam STAP workshops en doe-vakanties op Ameland. Tijdens die arrangementen legt hij uit hoe mensen een betere band met hun viervoeter kunnen opbouwen, door op een natuurlijke, eerlijke, primitieve en emotionele manier te communiceren met hun hond. Dat communiceren gebeurt nonverbaal: voornamelijk door oogcontact en handgebaren. Een hond is volgens Klaas namelijk niet op (onze) taal ingesteld. Vandaar het 'fluisteren' met de hond.
Kijken
De beste manier om de Stapcontact-methode goed te begrijpen is om hem zelf te ervaren. Tijdens de praktijk wordt er veel duidelijk. Het meest verhelderende moment tijdens het weekend op Ameland voor mij was het moment dat Klaas tijdens een van de wandeltochten over strand en duinen opeens stilstond en zei: ,,Heb je nu op je hond gelet? Heb je gezien hoe vaak hij tijdens de afgelopen honderd meter naar je gekeken heeft? (Nee dus, eerlijk gezegd liep ik te veel te ouwehoeren) Nee? Zeker zeven, acht keer. Hij houdt jou, zijn roedel, in de gaten. De hond biedt dat kijken aan, als een soort cadeautje. Als je daar niets mee doet, neemt dat kijkgedrag af. Dan let hij steeds minder op je."
Wat moet je volgens de Stapcontact-methode doen als je hond naar je kijkt? Terugkijken en een vriendelijk gezicht trekken. Sta stil, steek je arm uit en wacht af of de hond naar je toekomt. Zo niet, dan is er volgens Klaas niets aan de hand, volgende keer beter. Zo ja, dan maak je even contact met hem door je hand tegen zijn schouder te leggen. Niet aaien, alleen aanraken. Honds communiceren, dat doe je met behulp van een zachte klik met de tong om oogcontact te maken, een vriendelijke blik, een uitgestoken hand of zachte, masserende kneepjes in het hondenvel, waarmee de baas de 'nibbel' imiteert waarmee de hond zijn eigen vacht verzorgt.
Gevoel
Zeventig procent van de contact-methode is een kwestie van techniek: op het juiste moment het juiste gezicht trekken, bijvoorbeeld. Dertig procent is volgens Klaas iets zweverigs, een kwestie van gevoel: ,,Het gevoel dat het klikt tussen jou en je hond." Het geheel is belangrijk: niet het doen van een paar oefeningen, maar de balans, de harmonie, de verstandhouding, het contact en het gevoel van vertrouwen tussen baas en hond.
Het moment dat je merkt dat het klikt tussen jou en je hond is wat Klaas noemt 'Het Moment'. ,,Het moment dat de hond als het ware tegen zijn baas zegt: ik ga jou vertrouwen." Sommige bazen weten niet wat hen overkomt als hun weerbarstige, nooit luisterende hond opeens uit zichzelf contact probeert te maken. Als dat contact er eenmaal is, worden oefeningen als zit, af, blijf en hier volgens Klaas haast als vanzelf ingevuld. Je hoeft de hond daarvoor niet te commanderen, een handgebaar is voldoende.
Hoofdpijn
Van commanderen worden honden volgens Klaas alleen maar erg hulpeloos. ,,Kijk maar eens wat er gebeurt als de hond met zijn poten in de riem vast komt te zitten. Hij blijft dan gelaten staan wachten tot zijn baas de riem los maakt. We denken te veel voor onze honden. Laat ze het zélf maar eens uitzoeken." Honden die niet gewend zijn om zelf na te denken, krijgen in eerste instantie 'hoofdpijn' van de Stapcontact-methode. Ze worden onzeker omdat de oplossing of het commando van hun baas uitblijft.
In de aanleerfase van oefeningen maakt Klaas gebruik van beloningen. Een voerbeloning is zijn eerste keus. Het voertje mag volgens hem niet groter zijn dan een pinknagel een mooie uitdrukking die heel handig is om te gebruiken tegenover cursisten, die vaak met veel te grote stukken worst, kaas of brok komen aanzetten. Klaas is duidelijk een tegenstander van corrigeren, maar het kan zijn dat je de hond in de beheersfase (als de hond de oefening echt kent, dus niet tijdens het aanleren!) eens een correctie moet geven de baas heeft gezien zijn rangordepositie ook het recht om dat te doen. Correctiemanieren zijn grommen (diep keelgeluid of de letter R op de laagst mogelijke toon uitgesproken: Rrrrrrr), keelbijten (het snel en kort met duim- en wijsvinger beetpakken van het keelvel, dus NIET het nekvel) of een hand over de snuit klemmen.
Schemerlamp
Vorig jaar oktober presenteerde Klaas zijn boek: 'De hondenfluisteraar Een nieuwe methode voor een harmonieuze verstandhouding'. De eerste oplage van 5.000 exemplaren is inmiddels al uitverkocht. In het verleden hadden mensen veel ervaring, maar weinig kennis op het gebied van honden trainen, zei Klaas tijdens de presentatie van zijn boek. Toen kwam de kennis, vervolgens deed de emotie zijn intrede. Als baas moet je volgens Klaas emotie kunnen tonen want een hond heeft contact, een roedel nodig. ,,Een hond is een gebruiksvoorwerp, geen bewegende schemerlamp."
Er is veel tijd, motivatie en energie nodig voor het opvoeden van een hond. Dat doe je volgens Klaas niet in tien lessen of in een x-aantal weken. Zijn Stapcontact-methode is dan ook meer dan een methode, het is een manier van leven. Het werken aan de band met je hond is een continue proces en het (eind)resultaat hangt in hoge mate van jezelf af.
Het boek
Het boek 'De Hondenfluisteraar' valt in drie delen uiteen. In deel 1, Kennis, bespreekt Klaas hondengedrag en leerprincipes. In deel 2, Gevoel, leert de lezer op een bepaalde manier naar zichzelf, de mensen in zijn omgeving en de samenleving als geheel te kijken. Niet direct een hoofdstuk dat je in een hondenboek zou verwachten, maar volgens Klaas wel nodig om de Stapcontact-methode goed te kunnen invullen. Hij probeert zijn methode namelijk 'trainersonafhankelijk' te laten zijn, dat wil zeggen dat de baas zélf leert om zijn hond te begrijpen en aan te voelen zonder dat een trainer hem daarbij hoeft te begeleiden. Pas in deel 3, Techniek, komt dat waar het om draait, de filosofie achter de Stapcontact-methode en de theoretische en praktische uitvoering ervan (oefeningen als meelopen, komen, naast, zitten en liggen), aan bod.
Een schrijver wil vaak alles vertellen wat hij weet en vaak is dat alles net iets te veel. Ook Klaas is een beetje in die valkuil getrapt: wat hij allemaal kwijt wil laat zich nauwelijks in een boek vangen. Veel doorsnee-hondeneigenaren zullen de aangeboden informatie niet in één keer kunnen bevatten. De regels die Klaas wijdt aan huid- en vachtverzorging, ook al zijn het er maar een paar, zijn eigenlijk geheel overbodig in een uitgave als deze. Sommige dingen, zoals de click and target-training, komen te kort aan bod om ze goed uit te kunnen leggen. De inleiding op het eigenlijke hoofdonderwerp, de contact-methode, is erg lang, maar anderzijds wel zeer essentieel om te weten Hieruit blijkt maar weer eens dat het (vertellen over het) omgaan met en trainen van honden anno 2000 moeilijker is dan ooit tevoren.
Ontdekkingsreis
Met het verschijnen van het boek is de Stapcontact-methode niet af, integendeel. Klaas gaat verder met de uitwerking ervan, hij denkt bijvoorbeeld nog na over meer gedragstherapeutische toepassingen van zijn methode. ,,Ik ben op ontdekkingsreis. Ik ga nog verder, maar ik weet nog niet waarheen." Als Klaas nog brainstormt over zijn eigen methode, is het logisch dat anderen er helemaal over moeten nadenken. Na mijn bezoek aan de Wadden en het lezen van het boek bleven er dan ook nogal wat vragen door mijn hoofd spoken. We leggen er enkele aan Klaas voor:
Quality-time
De Stapcontact-methode is een manier van leven met de hond, je moet aan de relatie blijven werken, voor interactie zorgen, binding met de roedel bewerkstelligen, etc. Hoe kijk jij in dat opzicht aan tegen de mening dat een hond best zes tot acht uur per dag alleen thuis kan zijn, als je de tijd die je wel thuis bent maar volledig in de hond investeert (de zogeheten quality-time)?
Klaas: ,,Quality-time is zo'n typische Amerikaanse term die suggereert dat de mensen die geen onderscheid kunnen maken tussen quality-time en 'niet quality-time' onrendabel omgaan met hun tijd. Er hangt een zweem van gekunstelde intensiteit omheen. Prioriteit bepaalt volgens mij of je tijd hebt voor een hond of niet. Ik vind dat daar verkeerde keuzes in gemaakt worden. De 'ik wil het allemaal'-mentaliteit (,,Ik wil een hond!"/,,Je hebt geen tijd voor een hond"/,,Nouik wil het toch!") zorgt er voor dat dieren aangeschaft worden door mensen die er geen tijd voor hebben. Een hond hebben en houden kost tussen de vier en zes uur per dag, denk ik. En hoe zit het met quality-time in de winter? Dan is het heel vroeg donker. Gaat de baas na acht uur werken en veertig kilometer file in het donker naar het strand of bos rijden om lekker met de hond te lopen? De goede niet te na gesproken: ik geloof er niets van!"
Gezicht
Je Stapcontact-methode maakt gebruik van het trekken van een vriendelijk gezicht naar de hond. Hoe ziet het ideale vriendelijke gezicht er uit?
Klaas: ,,Probeer het volgende maar eens: kijk naar je hond alsof je een binnenpretje hebt en doe je hoofd scheef. Let dan eens op het gezicht van je hond. Tanden bloot is geen probleem, omdat de rest van het gezicht en lichaam vriendelijkheid uitstralen."
...Hij komt niet!
De hond loopt los en je nodigt hem uit om te komen. Als de hond niet reageert is dat volgens jou niet zo erg, je stopt gewoon met het aanbieden van je vriendelijke gezicht en uitgestoken arm. Maar wat als je keurig blijft uitnodigen en die klotehond komt gewoon helemaal nooit? Wat dan? Terug naar de basis?
Klaas: ,,De basis leg je thuis. Oogcontact, elkaar vlooien, saamhorigheidshandelingen, spelletjes, beleefdheden uitwisselen, enzovoort. In huis dus. Daar komt direct de factor tijd (zoals al eerder aangegeven) weer om de hoek kijken. Om HET gevoel te krijgen heb je tijd nodig. Dan zal de hond je uitnodiging om te komen niet negeren; het is een voorrecht om bij de ranghogere te mogen komen (en in een goed blaadje).
Eiland
Op Ameland (baas ontspannen, hond ontspannen, andere sfeer, ideale omgeving) is het natuurlijk heerlijk oefenen. Weer thuis en terug in het jachtige leven verval je al snel weer in je oude manier van handelen. In hoeverre denk je dat de ambiance (het eiland) een rol speelt in je methode?
Klaas: ,,Ontegenzeggelijk heeft Ameland invloed. Maar tegenover een ontspannen baas kun je ook hoge verwachtingen en prestatiedruk zetten; de workshop kost geld en mensen willen daar terecht wat voor terug. Ik zie het eiland en de natuur meer als een factor waardoor mensen zich (beter) realiseren hoezeer een hond in de natuur hoort te leven en te werken. Doordat de hond een zekere vreugde over zich krijgt, krijgt de baas dat ook. Het terugvallen in handelen betwijfel ik. Ik krijg toch heel wat signalen van ex-Stappers dat ze veel bewuster met hun hond omgaan en (nog) meer tijd vrijmaken. Ze vinden wat ze altijd zochten: een (emotionele) band met hun hond."
Uitleggen
Je biedt in je boek enorm veel kennis aan. Wat dat betreft wordt het trainen van honden steeds moeilijker: je moet mensen, die vaak van toeten noch blazen weten, zo verschrikkelijk veel uitleggen eer ze met hun hond kunnen omgaan. Leerprincipes, responsmeting Is al die kennis écht nodig?
Klaas: ,,Het grootste bestanddeel van mijn workshop bestaat uit de overdracht van kennis en inzicht. Ik werk erg intensief en persoonlijk en leer mensen (anders) naar hun hond te kijken. Alleen als je kennis overdraagt kun je het uiteindelijke gedrag beïnvloeden. Dat is precies wat mijn bezwaar is tegen veel systemen; de eigenaar leert wel handelingen verrichten om de hond te bedienen, maar krijgt geen structureel begrip aangedragen. Zodra de handelingen van de hond dan ook maar een beetje afwijken van het gewone, dan weet de baas het niet meer."
Rangorde
De hond mag en moet volgens de Stapcontact-methode zijn eigen weg gang, zolang die weg in dienst is van het collectief en geen rangordeconflicten veroorzaakt. Je beschrijft in je boek wel enkele (rangorde)bevestigende handelingen. Hoe belangrijk zijn die in jouw methode?
Klaas: ,,Overheersing is mijns inziens een achterhaald standpunt. Overheersing is in mijn optiek een klein facet van de hondenbegeleiding, en dan meer vanuit het principe van leiding geven. Handelingen zijn gericht om rangorde vast te stellen of te bevestigen. Overheersing hoort niet onderdrukking te zijn, maar wordt wel in die context gebruikt. Daar zitten bangmakerij-elementen in waar ik een tegenstander van ben. Je moet weten wat je doet (dus gaat het hier weer over kennis) maar dat hoeft niet overdreven overheersend."
Onderzoek
,,Dat brengt me wel op iets anders. Het is zo dat de interpretatie van de minuscule, detaillistische gedragingen van de hond en de roedel, verschillen. Kortom; de één ziet er dit in en de ander dat. Er wordt in Nederland jammer genoeg amper onderzoek gedaan naar het oorspronkelijke gedrag van de hond. We zijn daarvoor afhankelijk van wat er uit het buitenland hierheen komt. Dat is jammer. Een onderzoek bijvoorbeeld naar de vraag 'welk gedrag van de hond is (nog) oorspronkelijk en welk gedrag is het gevolg (en staat onder invloed) van de domesticatie', is een aardige om eens uit te pluizen. Maar er zijn veel meer stellingen te betrekken. Kennelijk zijn daar in Nederland geen fondsen voor beschikbaar. Dat is spijtig, want er zijn maar weinig landen in de wereld die per vierkante meter zoveel honden hebben. Dat zou een verregaand en wetenschappelijk onderzoek (en bijbehorende budgetten) toch kunnen rechtvaardigen."
Uitproberen?
Kan een doorsnee-instructeur een stukje van jouw methode in zijn lessen verwerken? Zijn er dingen die je instructeurs kunt aanraden om tijdens hun lessen eens uit te proberen?
Klaas: ,,In principe niet. Het resultaat van de Stapcontact-methode hangt in hoge mate af van het geheel. Alles, en dan bedoel ik echt alles, in het gedrag van en in de relatie met de honden is met elkaar verbonden. Als een puzzel. Zoals de oefening 'afliggen' verbonden is met de dominantieverhouding. We moeten mijns inziens af van het idee dat oefeningen op zichzelf staan en als zodanig aangeleerd/verbeterd/bestreden kunnen worden. Leren kijken naar de hond (en al zijn bagage), de baas (idem) en de combinatie tot op het bot. Anders ben je bezig met bedientraining (het bedienen van een hond als een vorkheftruck) en symptoombestrijding ('mijn hond doet alles, behalve'). Al die resultaten zijn tijdelijk. Ach, houdingshandelingen als de 'booghouding' (een uitnodigende houding om de hond te laten komen, JL) kun je altijd eens woordloos proberen met een jonge hondenklas. Dat werkt wel. Maar dan het vervolg, hé"
Nog een fluisteraar!
Klaas is de bedenker van de Stapcontact-methode, het etiket 'hondenfluisteraar' hebben anderen hem opgeplakt. In de Verenigde Staten blijkt er nóg een hondenfluisteraar te zijn: Paul Owens, die bijna gelijktijdig met Klaas een boek heeft uitgebracht, en dat ook nog eens onder een zeer gelijksoortige titel: 'The Dog Whisperer A Compassionate, Nonviolent Approach to Dog Training'. Hondenfluisteren en hondenfluisteren is twee: iedereen verstaat er weer iets anders onder. Paul Owens heeft een zeer lezenswaardig en compleet boek geschreven, maar gaat uit van een heel andere benadering dan Klaas Wijnberg.
Wie is Paul Owens? Hij heeft ruim 25 jaar yogales en 'stressmanagement' gegeven in zowel de Verenigde Staten als India, hij traint sinds 1972 honden en is de man achter 'Raise with Praise', een organisatie die op scholen aan kinderen laat zien hoe je op een vriendelijke, respectvolle wijze met dieren moet omgaan. Ook zijn boek bestaat uit drie delen: 1. The Basics of Dog Training (hoe leert een hond, de relatie mens-hond), 2. The Lessons (oefeningen) en 3. Dealing with Problem Behaviors. De uitgave bevat verder een appendix met tal van adressen en nuttige informatie.
Geweldsloosheid
Het sleutelwoord bij Paul Owens is nonviolence: zeg maar geweldsloosheid, oftewel training door middel van belonen en keuzes maken. Hij gebruikt met opzet niet het woord 'commando', omdat je uit dat woord al proeft dat er iets negatiefs gaat gebeuren als de hond niet doet wat hem gezegd wordt. Ook het woord 'eigenaar' is voor hem niet acceptabel, daaruit blijkt te weinig respect voor de hond. Volgens cijfers van Owens wordt het trainen zonder straf wel steeds populairder, maar werkt nog maar 20% van de trainers in de Verenigde Staten alleen op basis van beloning. Dat betekent volgens hem dat er in Amerika nog zo'n 40 miljoen honden (deels) met 'geweld' worden getraind.
'Holisme' is tegenwoordig een modewoord op het gebied van hondentraining en ook Owens hanteert dit begrip: trainen is niet iets wat op zichzelf staat, je moet de hond als geheel, in zijn totaliteit zien. Goede voeding, spel, socialisatie, rust, beweging, liefde, respect, verzorging: het hangt allemaal met elkaar samen. Al deze elementen komen dan ook in zijn boek aan bod.
Yoga
Dat Owens yogaleraar is, vind je in 'The Dog Whisperer' heel duidelijk terug. Er worden ontspannings- en ademhalingsoefeningen beschreven, die er voor moeten zorgen dat je beter 'afgestemd' raakt op je hond. Owens geeft ook een soort communicatieoefening om je bewustzijn te openen: ogen dicht, series ademhalingsoefeningen, spieren spannen en weer ontspannen en vervolgens kijken hoe je zelf naar je hond kijkt: ,,Now you're plugged in to nature's rhythms."
Yoga! Kom daar maar eens mee aan bij je cursisten! Zin of onzin? Het is natuurlijk heel zinvol om jezelf, door wat voor oefeningen dan ook, goed voor te bereiden op iedere trainingssessie en het is beslist geen hocus-pocus dat veel dingen gewoon beter gaan als je je goed op die dingen concentreert.
Verfrissend
Terug naar onze Amelandse hondenfluisteraar. Zelf heb ik de inzichten van Klaas ervaren als een soort van zeewind: zeer verfrissend. Door de Stapcontact-methode ben ik beslist op een andere manier naar mijn hond gaan kijken. Ik ben een te grote ouwehoer om niet of minder tegen mijn hond te praten maar heb, zoals al gezegd, veel gehad aan het 'Heb je nou eigenlijk gezien hoe vaak je hond de laatste paar minuten naar je gekeken hebt?'. Ik let er nu veel meer op hoe mijn hond op mij let. Elke keer als hij tijdens het wandelen oogcontact maakt, hoor ik in gedachten Klaas zeggen: 'Kijk, zie je, hij kijkt weer. Klik! Contact!'
Ik probeer mijn cursisten duidelijk te maken dat ze met dat (oog)contact iets kunnen (moeten) doen. Nogal wat mensen op les hebben inmiddels van de hondenfluisteraar gehoord. Dat ze zelf ook kunnen fluisteren met hun hond? Nou dat geloven ze niet. 'Steek je hand maar eens uit en trek een vriendelijk gezicht', zeg ik dan. 'Heee, hij komt!', roepen ze in koor. 'En hou je hand nu maar iets hoger.' Cursisten: 'Verrek! Hij gaat zo maar zitten!' Inderdaad, wat dat betreft kan iedereen hondenfluisteren.
Amateurfluisteren
Maar het blijft vaak fluisteren op amateurniveau. Het is zoals Klaas zegt: ,,Ach, houdingshandelingen kun je altijd eens proberen met een jonge hondenklas. Maar dan het vervolg, hé" Een van mijn cursisten kan zijn hond, geïnspireerd door de hondenfluisteraar, met subtiele handgebaren laten zitten, staan en liggen. Hij kan de hond bedienen, zoals Klaas dat zo mooi zegt. Maar dan het vervolg, hé Het opbouwen van een (h)echte band kost meer dan tien lesuren. Het gevoel, die 'klik', die ontbreekt nog.
'De Hondenfluisteraar Een nieuwe methode voor een harmonieuze verstandhouding' door Klaas Wijnberg. Uitgever Strengholt, ISBN 90-6010-988-0.
'The Dog Whisperer A Compassionate, Nonviolent Approach to Dog Training' door Paul Owens. Uitgever Adams Media Corporation, ISBN 1-58062-203-8.
Meer weten over Klaas Wijnberg en zijn Stapcontact-methode? Surf door naar STAP
© Dit artikel is gepubliceerd in het februarinummer 2000 van LosVast, het contactblad van de Nederlandse Vereniging van Instructeurs in Hondenopvoeding en -opleiding
